Nederlandse steden staan voor grote uitdagingen. Veel mensen kijken voor oplossingen voor hun problemen naar de beleidsmakers van de overheid.

Door programmamaker Irene Edzes van FASadE werd ik gewezen op een oproep van Dominique Himmelsbach. Hij hoopte d.m.v. een open call ideeënrijke beeldmakers te vinden die maatschappelijke vraagstukken op een verrassende en beeldende manier kunnen aanpakken.

Ik besloot om 5 concepten van projecten, waar ik eerder aan heb gewerkt, in te zenden d.m.v. grafische afbeeldingen en foto’s. Uiteindelijk werden er zes beeldmakers uitgekozen.

Het project wordt als volgt omschreven: Fantastische Ideeën Kunstenaars Strijken Neer in Amersfoort is een sociaal kunstproject, waarin kunstenaars samen met inwoners van Amersfoort ongewone oplossingen bedenken voor alledaagse en onalledaagse problemen. Voor meer info, zie hier.

Ik blijk de enige deelnemer uit Amersfoort. Zaterdag 12 juli gaan we met ‘de groep’ de stad in om ‘problemen’ op te halen. Ik begrijp dat het met enige bravoure moet worden gebracht om aandacht te genereren. Met de eerste zin van dit stukje, zullen de mensen die mijn werk kennen begrijpen dat ik getriggerd werd. Ik ben benieuwd wat we ophalen door juist heel gericht door te vragen naar ‘problemen’ die bewoners ervaren in relatie tot de stad. Dat concreet maken en wellicht weer iets abstracter verbeelden. Zoiets zie ik voor me. Wordt vervolgd…

Als bewoner kan je ‘het gouden vraagteken’ winnen, wanneer je het beste probleem van Amersfoort weet aan te geven 😉 Er hangt ook een speciale ideeënbus in de bibliotheek waar je schriftelijk kan reageren.

Het is niet mijn gewoonte om al voordat er iets is gemaakt de publiciteit te zoeken. Omdat ik echter werd geïnterviewd door De Stad Amersfoort (eveneens om aandacht te genereren voor het project en vragen in te zamelen) en dit artikel achter een betaalmuur zit, mijn eigen bericht op deze website.

Nijbroek / 2020 / de Bewoners, Coöperatie Polder Nijbroek / Open Kaart

Bewoners uit het Gelderse dorp Nijbroek verenigden zich in 2019 in de Coöperatie Polder Nijbroek. Het was de start van Plan 26: nieuwe woningen toevoegen aan het dorp, zowel koop als (sociale) huur. Door het te documenteren voor architectenbureau Open Kaart, kon ook het proces van co-creatie in beeld worden gebracht.

Niet enkel bij de planvorming, ook gedurende het proces waren de bewoners nauw betrokken en was het plan ingebed in een groter plan voor klimaatadaptatie. Sterker nog, de oprichting van Coöperatie Polder Nijbroek, was het resultaat van het maken van een visie voor Nijbroek, voor en door bewoners. (Dit was echter al wel gebeurd voordat ik er bij betrokken werd.)

(In een eerdere serie creëerde ik samen met bewoners van Nijbroek én professionals scenes om klimaatadaptatie zichtbaar maken )

Daarnaast bouwden een aantal bewoners o.a. zelf mee aan de gemeenschappelijke schuur.

Het nieuw ontstane erf is openbaar, waardoor zowel de nieuwe bewoners als oude bewoners elkaar daar kunnen treffen.

Voor de coöperatie was dit het eerste project.

Er was eens een gemeenschap, die samen geloof deelden, een gebouw bouwden en er onder andere vierden wat ze deelden en daar dus ruimte voor hadden. Ze noemden dit gebouw in Amsterdam Noord ‘De Ark’, een kerkgebouw. De afgelopen jaren werd de ruimte steeds groter, doordat de gemeenschap kleiner werd.

Daarom werd besloten als kerkgemeenschap in te voegen bij een andere kerkgemeenschap en hun ruimte te delen.

In 2022 werd ik benaderd deze verlatende gemeenschap van de Ark, vlak voor vertrek, te fotograferen in de vorm van scenes, in het te verlaten gebouw.

In het verlaten gebouw, de Ark, kwam ruimte voor een ’sociale markt’, op initiatief van de Protestantse Diaconie Amsterdam. Het is een samenwerking met de Voedselbank, het Leefkringhuis en het Leger des Heils. ‘Voorheen hadden deze organisaties hun eigen toko in Amsterdam Noord’, aldus Huub Waalewijn van de diaconie Noord.

Architectenbureau Open Kaart was al ingeschakeld om dit alles ruimtelijk te ontwerpen en creëerde ruimte voor een voedselbank, drogisterij en kledingwinkel. Om de ruimte optimaal te benutten, zijn alle winkelfuncties samengebracht in een houten tribunemodel, waardoor dit meubel ook weer kan worden gebruikt voor andere doeleinden. Inmiddels is de ‘sociale markt’ al een dik jaar een begrip in Amsterdam Noord en hoopt Doreen Bor, van diaconie Noord, dat het bijdraagt aan het bouwen van ‘een mooie community’.

‘In februari 2025 werden we opeens gebeld dat we genomineerd waren voor de 18e editie van de AAP’ (Amsterdamse Architectuur Prijs) Dat is eervol, juist doordat anderen het ontwerp nomineren en onze opdrachtgever hiermee in de schijnwerpers wordt gezet in een rij van tien inspirerende gebouwen in Amsterdam’. De prijsuitreiking is op 11 juni 2025.

Hoe krijg jij als consument of bedrijf je bestelde goederen of diensten? Dat begint soms letterlijk aan de andere kant van de wereld. Onderzoeker Bram Kin houdt zich echter bezig met het laatste deel daarvan, het ‘bewegende deel van de stadslogistiek’. Hij doet dit vanuit TNO en HAN Lectoraat Logistiek en Allianties | CoE KennisDC Logistiek. In zijn onderzoek staan steeds twee belangrijke vragen centraal. Hoe kunnen we logistieke processen ‘verschonen’ en ‘verslimmen’?

Bram kwam naar mij toe met de vraag om dit te verbeelden. Of beter gezegd: te laten zien waar het over gaat, want waar het over gaat is concreet zichtbaar, daarnaast kun je het in cijfers en letters vangen. We wilden echter het onderwerp niet enkel als ‘probleem’ benaderen dat moet worden opgelost. We wilden ook laten zien wie het ontvangt, jij als consument of bedrijf. Wij bestellen producten én diensten (1). Daarnaast werken er veel mensen in deze sectoren en worden (2) er verschillende soorten vervoersmiddelen gebruikt (3). Tot slot doet de context ertoe: een binnenstedelijke omgeving is anders dan daar buiten (4). Uiteindelijk maakte ik de serie hoofdzakelijk in Amersfoort.

Beeld (maken) helpt om je onderwerp te onderzoeken, zichtbaar te maken, te vatten en te agenderen. Mijn uitdaging was om de verschillende aspecten van dit onderwerp te vinden en steeds in één beeld te ‘regisseren’.

Sinds vorige week vrijdag is dat het thema van Flehite. Dit museum in Amersfoort laat in allerlei vormen het onderwerp terugkomen. Het vroeg Forum Architectuur / Stedenbouw aan de Eem (FASadE) om het aspect ‘wonen’ en ‘water’ te tonen. Waarop Irene Edzes o.a. Erik van Marissing (tekst) en mij benaderde om dit te doen aan de hand van vijf portretten van bewoners en het water. Rond en in het museum reflecteren kunstenaars van vroeger en nu in hun werk op de band tussen mens en water. Het is allemaal te zien komende zomer en najaar (tot 10.11.24) Speciaal attendeer ik je op een prachtige bijdrage van Frank Halmans met twee werken: Gebilde 38 en 39. Kom het van dichtbij bekijken op de 3e verdieping.

Vrijdag 19 april, kon ik op uitnodiging van Theater van Deyssel, 5 onderdelen presenteren: 1) Serie foto’s (9) van een netwerk achter de winkels. Gedeelde ruimte als plek voor alledaags contact

Serie van 9 foto’s op dubbelzijdig geprinte panelen

2) Mijn persoonlijke affiniteit met de buurt en ontwerpen 3) Een selectie van 10 jaar Amsterdam Nieuw-West documenteren in foto’s 4) Het onderzoek van de afgelopen maanden in de Lodewijk van Deysselbuurt 5) De ideeën en plannen voor de toekomst in de deze buurt

Foto uit de serie (on)gezien / gedeelde ruimte als plek voor alledaags contact

Dit minitheater in Nieuw-West (van Frascati in het centrum) bood vrijdagmiddag de ruimte aan een klein divers gezelschap van bewoners, mensen die met hun werk in de buurt actief zijn en andere geïnteresseerden, zo’n 20 personen. Artistiek coördinator van dit theater Khadija en haar stagiaire Sophie, van de middelbare school, zorgden voor sfeer door muziek en gastvrije ontvangst met drinken en een hapje. Naast bewoners uit de Lodewijk van Deysselbuurt, waren er mensen aanwezig van Rochdale (woningcorporatie) en de Gemeente Amsterdam, Cascoland (kunstenaarscollectief), Heren5 (architectenbureau) en Rijnboutt (stedenbouwkundig bureau dat eerder het stedenbouwkundig plan tekende), maar ook oude bekenden en collega’s.

Nadat de grootste groep al een tijdje binnen was, interviewde Khadija mij naar aanleiding van het maken van deze serie foto’s. Aan de hand van de negen foto’s (1) vertelde ik het verhaal en het belang van alledaags contact, zowel in de winkels als op de stoep aan de Lodewijk van Deysselstraat. Hierbij ‘schakelde’ ik via personen door deze straat. Verder lichtte ik toe hoe Cascoland de waarde van ondernemen wil ontwikkelen door juist te kijken naar de waarde die al in de buurt aanwezig is. Dit geldt eveneens voor de informele zorg die bewoners elkaar (kunnen) bieden. Zowel Fiona (Cascoland) als bewoner/ondernemer Fatima lichtten dit zelf ook toe in het gesprek dat daarop volgde. Ook Rosanne, van corporatie Rochdale die deze winkelruimten hiervoor vrij maakt en 1168 woningen in deze buurt in  beheer heeft (en er nog 700 toevoegd), vertelde hoe ze als corporatie in deze wijk te werk gaan. Ook hield ik een pleidooi voor het ontwerpen op de locatie zelf. Cascoland doet dat al, maar is het ook een optie voor de architecten? (zie voor plattegrond van de buurt het vorige blog-bericht)

foto: Merijn de Jong

Het was tof dat er naast de serie van 9 foto’s, ook ruimte was om meer context te bieden in de vorm van foto’s, illustraties en teksten op de gele wand. Hierdoor kon ik toelichten waarom juist deze bewoners en deze buurt de aanleiding voor deze presentatie waren (2). Wat mijn ervaring is met stedelijke vernieuwing (3). Welke zaken ik tegen kwam in mijn onderzoek (4) door me te verdiepen in de buurt en haar bewoners.  Ook zaken die op het eerste gezicht niet zo zichtbaar zijn, zoals de plannen, cijfers, maar ook bepaalde bewoners op de achtergrond.

Veel van deze zaken zijn opgetekend in een investeringsnota van de Gemeente Amsterdam. Uit dit 113 pagina tellende document wil ik één quote eruit lichten die goed weergeeft welk dilemma vrijwel iedereen tegen komt bij een stedelijke vernieuwingsopgave van deze omvang:

Zolang bewoners geen concreet plan voor de toekomst van hun eigen individuele woning kennen was het voor veel bewoners (te) veel gevraagd om mee te doen in een proces dat moet leiden tot een compleet vernieuwingsplan voor bijna de gehele buurt. Maar omgekeerd bepaalt dat complete plan voor de gehele buurt de toekomst van die eigen individuele woningen. (bron: investeringsnota Lodewijk van Deysselbuurt / vastgesteld 23.12.2021)

Toch denk ik dat er ook kansen liggen. In het (laatste) deel kon ik dat ook tonen op de gele wand (5). Door dingen te maken, zoals foto’s. Mijn werkwijze leent zich ervoor om relaties tussen bewoners, organisaties en ontwerpen te tonen. In grote lijnen zijn het drie onderdelen:

a) Het inzichtelijk maken van verschillende belanghebbenden en deze netwerken in beeld brengen; dus óók de netwerken van professionals. Hoe zijn zij verbonden en hoe is hun leefwereld verweven met die van bewoners en andere mensen die er hun werk hebben, wellicht indirect !/? b) Veel van mijn werk ging tot op heden over zowel de hardware (gebouwen) als de software (buurtbanden). Wellicht is dit laatste een wat te plastische omschrijving van de leefwereld van bewoners. Maar ik gebruik de termen omdat ik daarmee goed kan aangeven welk onderdeel ik nu juist meer aandacht zou willen geven: ‘de orgware’. Hier versta ik onder, de dagelijkse wereld van organisaties die werkzaam zijn in een buurt. In dit onderdeel, waarbij continu afspraken worden gemaakt, zit ook een ruimtelijk aspect. Dat wil ik verder onderzoeken. c) De eerder beproefde en ontwikkelde werkwijze die ik met architectenbureau Open Kaart ontwikkelde voor bestaande gebouwen, ook op grotere schaal te proberen. Ik heb het hier over de zogenaamde pre-enactments. In plaats van een historische gebeurtenis na te spelen, wil ik kijken of we een toekomstige situatie al kunnen spelen, voordat deze is gerealiseerd. Mét de buurtbewoners én de professionals en dus op grotere schaal. De komende tijd wil ik gebruiken om deze onderdelen scherper te krijgen.

Tot slot, de bijeenkomst bood me ook de kans om als eerste de 93-jarige bewoner Henk Hoogendoorn te bedanken. Hij introduceerde mij bij veel andere bewoners en figureerde in de serie foto’s. In de vorm van prints van de complete serie, kon ik iets teruggeven van de buurt waar hij al sinds 1968 woont. Eveneens bedank ik hierbij Theater van Deyssel die mij ruimte en middelen bood om deze serie te maken en te tonen.

• Dit was een éénmalige presentatie. Wellicht wordt de serie in de toekomst nog op andere plek(ken) getoond. Wanneer dat het geval is, zal ik dat via mijn website/LinkedIn laten weten. 

PRESENTATIE 19 april 2024 / 16:30uur / Theater van Deyssel / Lodewijk van Deysselstraat 91 / Amsterdam / opgeven via: tvd@frascatitheater.nl 

Bijna een jaar geleden werd ik door een architectenbureau benaderd. Ze belden of ik mee wilde doen met een tender voor het ontwerp van meerdere woonblokken in een buurt in Amsterdam.

Het is een buurt in Amsterdam Nieuw-West, het stadsdeel dat ik lange tijd documenteerde. Later bleek dat ik eerder ook had gewerkt voor het bureau die het stedebouwkundig plan had gemaakt. Ook had ik wel eens voor de opdrachtgever van al deze partijen, woningcorporatie Rochdale, gewerkt. De corporatie heeft in deze buurt 1250 van 1410 woningen en wil naast sloop en renovatie, de komende jaren nog 700! woningen toevoegen. Toen kreeg ik het idee dat ik het breder moest aanvliegen dan enkel de vraag van het architectenbureau.

Binnentuin in 2009 / project ‘De kok, de kweker, zijn vrouw en hun buurman’ / Sloveense kunstenares Marjetica Potrč / Stedelijk in de stad 

In het voorjaar van 2023 ging ik aantal keren naar de buurt toe om foto’s te maken. Ik maakte ook opnieuw kennis met Cascoland. Ik kende dit kunstenaarscollectief uit een eerdere buurt waar ze werkten. Inmiddels waren de trekkers van dit collectief in de betreffende buurt gaan werken én wonen! Ze werken er inmiddels al een paar jaar en hun werk is zeer boeiend en inspirerend. In de situatie van de bewoners herken ik me. Eerder woonde ik zelf in een vergelijkbare buurt. In een woning van een corporatie én in een buurt die verdichtte.

Omdat Cascoland zeer intensief bezig is in de wijk, wilde ik ‘het aanvliegen’ in overleg met hen doen. Dit deed ik los van de opdracht van het architectenbureau en de woningcorporatie. Wel bracht ik hen op de hoogte van mijn ideeën. Cascoland heeft in deze buurt, op uitnodiging van woningcorporatie, een reeks winkelpandjes en de publieke ruimte opnieuw geactiveerd, in zeer nauwe samenwerking met buurtbewoners. Sterker nog, buurtbewoners kregen de mogelijkheid hun eigen onderneming te starten in deze winkelpandjes.

Amsterdam, 24 mei 2012, zoon op balkon Amsterdam Slotervaart

Zelf woon ik niet in de buurt. Ik heb Cascoland letterlijk gevraagd of ik met mijn werkwijze iets toe te voegen had? Immers, zelf wonen in het gebied waar je werkt, veel intensiever krijg je het niet. Toch was er direct één ding waarvan ze het idee hadden dat dit iets kon toevoegen en ze hadden ook een concreet kader om met een relatief klein onderdeel aan de slag te gaan. Ook Cascoland is constant bezig met netwerken van mensen in de buurt. Dit zichtbaar maken is en blijft echter lastig. Om dit zichtbaar te maken, zouden de drie winkelpandjes, die binnenkort zouden worden gesloten i.v.m. renovatie, een kader bieden. ‘Zou je die netwerken die daar nu zijn of zijn ontstaan in beeld kunnen brengen’? Het leek mij een te behappen vraag en het bood mij de kans om concreet aan de slag te gaan. Ondertussen hield ik contact met het architectenbureau (de tender was inmiddels gewonnen) en maakte kennis met de andere architectenbureau’s die in het gebied ontwerpen.

Op eigen initiatief startte ik dit onderzoek. Ik sprak de ene na de andere bewoner en winkelier en dronk koffie bij Wil, soep bij René, thee bij Belaid en ondertussen liep ik Khadija bijna letterlijk tegen het lijf in de Lodewijk van Deysselstraat. En Khadija is de aanleiding dat ik je nu kan uitnodigen.

Khadija programmeert en ontwikkelt producties en podiumactiviteiten voor Theater van Deyssel, eveneens aanwezig in één van de winkelpandjes. Het is een dependance van het Frascati theater. Zij hebben hun programmalijn De (on)vertelde stad. De (on) vertelde stad ontgint de nog onbekende verhalen van Amsterdam. Het bevraagt, onthult en verbeeldt, en schrijft zo de gedeelde verhalen voor een een verdeelde stad, aldus Frascati. Theater van Deyssel maakte ook budget vrij om mijn onderzoek deels te bekostigen en nu dus te presenteren!

Hiermee kan dit onderzoek en deze serie foto’s op zicht zelf staan. Tegelijk sluit het ook aan bij de vraag van de architecten naar de overgangen van privé naar openbaar in de toekomst. In de serie foto’s gaat het ook over dit onderwerp en hoe gelaagd dat is. De waarde van elkaar zien en tegelijk ook de waarde van het niet direct elkaar kunnen zien.

Tot slot kunnen het onderzoek en de serie foto’s een aanzet zijn om de waarden van relaties en netwerken en bijbehorende structuren in de buurt verder zichtbaar te maken en te cultiveren in de ontwerpopgaven van een buurt waar bij fors wordt verdicht.

PRESENTATIE 19 april 2024 / 16:30uur / Theater van Deyssel / Lodewijk van Deysselstraat 91 / Amsterdam / opgeven via: tvd@frascatitheater.nl 

Rooilijn platform, digitaal magazine over ruimtelijke ordening, heeft een themareeks over semi-publieke ruimte. Voor deze reeks deed ik een bijdrage door een foto-essay en een uitgebreide beschrijving van de portieken aan de Ariaweg in Amersfoort.

Wat is daar aan de hand? Dat vroeg ik mij af toen ik op een avond – vlak bij mijn woning – langs een vernieuwde entree van een flat reed. Ik zag een kring met mensen zitten in de entree die aan het luisteren waren naar een persoon die voor de groep stond. Ik kon mijn nieuwsgierigheid niet bedwingen en belde de volgende dag naar Joke, een van de bewoonsters: “We willen in onze flat meer gaan mantelzorgen voor elkaar en we hadden een deskundige uitgenodigd om daar meer over te vertellen”. Dit was voor mij de aanleiding om hier als fotograaf verder in te duiken en te documenteren wat er allemaal gebeurt in deze semi-publieke ruimte. Beschutte plekken waar dagelijks contact realiteit is.

Deze volledige bijdrage is te lezen en te bekijken via deze link.