In het kader van 25 jaar Stichting ArchiNed, fietste Geert van de Wetering met me mee door de wijken Liendert en het Hoefkwartier in Amersfoort. In de podcast staat de vraag centraal: hoe kan beeld een kritische rol spelen in het ontwerpdiscours? Ondertussen vertel ik ook over het nieuwe project ‘Verdichten verlichten’ dat ik in Amersfoort ben gestart. Beluister de podcast via: deze link

Designing Peace In juni presenteert Cooper Hewitt, Smithsonian Design Museum ‘Designing Peace’, een tentoonstelling die de unieke rol onderzoekt welke design kan spelen bij het nastreven van vrede. De tentoonstelling is te zien van 10 juni 2022 tot 6 augustus 2023 in New York en toont ontwerpprojecten van over de hele wereld die zoeken naar manieren om duurzamere vreedzame interacties te creëren en in stand te houden – van creatieve confrontaties die bestaande structuren uitdagen tot ontwerpen die vragen om gerechtigheid en waarheid in een zoektocht naar verzoening. (www.cooperhewitt.org)

Het concept en de realisering van ‘Startblok Elzenhagen’ is vanuit Nederland een bijdrage aan deze tentoonstelling. Al meer dan een jaar geleden benaderden Wouter Veldhuis en Veerle Simons, van stedenbouwkundig bureau MUST en betrokken als ontwerper bij Startblok Elzenhagen, mij met de vraag om een bijdrage te maken voor deze tentoonstelling. Woningcorporaties De Key en Eigen Haard waren opdrachtgever voor het ontwerp en de realisatie van Startblok Elzenhagen.

Startblok Elzenhagen Is een woonplek voor 540 jongeren, waarvan de helft Nederlandse jongeren en de andere helft jonge vluchtelingen die net een verblijfsvergunning hebben gekregen (statushouders). Samen bouwen zij op deze plek aan hun toekomst. Het doel van Startblok is niet alleen het huisvesten van jongeren. Het is vooral het geven van een goede start aan alle bewoners: of het nu jongeren zijn uit Nederland of jongeren die hun eigen land hebben moeten ontvluchten. Het Startblok biedt jongeren uit de buurt, studenten en net afgestudeerden een springplank het ‘echte leven’ in en helpt de bewoner die net in Nederland is aangekomen juist snel de weg te vinden in de Amsterdamse samenleving. Op Startblok krijgt de bewoner de mogelijkheid om zijn of haar woonomgeving zelf te beheren.   Buurtbanden Wouter Veldhuis had een serie foto’s voor ogen, zoals ik eerder maakte in verschillende Amsterdamse buurten. Via mensen schakel ik van de ene ontmoeting, naar de volgende ontmoeting in een afgekaderde buurt, waarbij ik deze ‘scene’ met bewoners ‘speel’. (Zie www.buurtbanden.nl)

Concept voor installatie presentatie Startblok Elzenhagen, bestaande uit zes woningblokken, zou het kader worden en Wouter Veldhuis vroeg me ook na te denken over een ruimtelijke presentatie. Ik bedacht een installatie waarbij er in de foto’s wordt geborduurd en de draden aan de achterzijde de contouren vormen van de verbindende persoon in de foto. De draden worden vervolgens ruimtelijk verbonden aan de volgende foto en terugkerende persoon. Het concept van Buurtbanden kan op deze manier ruimtelijk inzichtelijk worden gemaakt! Een illustratie van deze installatie liet ik vrijwel iedere keer zien wanneer ik me introduceerde bij bewoners van Elzenhagen. Ontwerper Marcia Nolte tekende de illustratie en werkte het concept verder uit en heeft de vormgeving en productie van de installatie verzorgd met twee medewerkers.

Realisatie Hoewel ik alle foto’s uiteraard zelf heb afgewerkt, heeft Marcia Nolte met haar werk een extra laag toegevoegd. Het is prachtig om te zien hoe zij haar expertise en ambachtelijkheid inzette om die extra laag letterlijk voelbaar en zichtbaar te maken. Door minutieus gaatjes te boren, de draden te borduren en deze vervolgens aan de achterzijde op fraaie wijze te verknopen en te verbinden naar de volgende foto, ontstaat een web van draden die de complexiteit achter het relatief eenvoudige woonconcept, weergeven. De installatie is echter pas in New York voor het eerst volledig opgebouwd, later volgen daar nog ‘expositiefoto’s’ van.

Presentatie Daardoor heb ik zelf het eindresultataat nog niet ‘live’ gezien, ik hoop later dit jaar de kans te krijgen dit wel met eigen ogen te zien. We zijn nog aan het kijken hoe deze installatie ook in Nederland onder de aandacht komt en mocht dat het geval zijn, dan zal ik daarover berichten via de nieuwsblogs op www.rufusdevries.nl of www.buurtbanden.nl

Mogelijk gemaakt door:

Voor stedenbouwkundig bureau Rijnboutt maakte ik eerder al een beeldessay over het thema ‘Werk in de stad’ met onder andere de bovenstaande foto voor het magazine. Het bureau organiseert ook een zogenaamd ‘Rijnboutt Open’. Dit is een ‘live podium’ en evenals het magazine, een plek waar Rijnboutt zelf het initiatief neemt om vragen te stellen en om gesprekken aan te gaan, ook met partijen die niet uit de hoek van de architectuur of stedenbouw komen. Vanwege Corona was het event twee keer uitgesteld, maar op 31 maart 2022 was het dan zover.

Het magazine was al boeiend, maar graag wijs ik ook op deze bijeenkomst die in zijn geheel is terug te zien. Mede omdat hier ook iemand aan het woord kwam, die in het magazine nog niet te lezen was en een bevlogen verhaal hield over het werk in de stad: Floor Milikowski (schrijfster o.a. van boeken als ‘Van wie is de stad’ en ‘wij zijn de stad’).

Amsterdam, 31 maart 2022 – RIJNBOUTT OPEN. Foto DIngena Mol

Daarnaast werd tijdens de bijeenkomst de mini-docu getoond, die Rijnboutt van mij liet maken door Suzanne Blonk. In de mini-docu ben ik te zien bij het bedrijf New Electric (vd bovenstaande foto) en schets ik het kader van het beeldessay en waarom juist dit bedrijf interessant is in dat kader. (vanaf minuut 33:33) In Rijnboutt Open ga ik ook in op vragen van moderator Catja Edens.

Rijnboutt Open wordt ingeleid door stedenbouwkundige Richard Koek van Rijnboutt. Tot slot was er een rondetafelgesprek met Najah Aouaki, Anjelica Cicilia en Annius Hoornstra, en stellen bezoekers vragen.

Dit alles is terug te kijken via: Rijnboutt opname Foto’s bijeenkomst: Dingena Mol

Heren5 realiseerde in Amsterdam Noord een parkeergarage in een bestaande loods, waar zij rondom ook de woningen en loodstoren ontwierpen. Architect Jeroen Atteveld vroeg me om het dagelijks gebruik te tonen in scenes, waardoor je kan zien dat er meer waarden aan de zogenaamde ‘parkeerloods’ zijn verbonden.

Interessant dat je door ruimtelijk ontwerp spontane ontmoetingen kan faciliteren. Naast dat je auto droog staat, er óók kinderen veilig kunnen spelen op straat, en de bootcamp en de buurtborrel bij slecht weer kunnen doorgaan.

Samen met Continental Car Parks ontwikkelde Heren5 dit concept. Voor meer foto’s uit deze serie, check hier.

Al zo’n vijftien jaar geleden, startte onder meer Rijnboutt met het schetsen van een stedenbouwkundig plan voor de wijk Zijdebalen in Utrecht. Dit voormalig industrieterrein (waar ooit de zijde-industrie was gevestigd) is een nieuwe woonwijk geworden met een zeer hoge woondichtheid.

En dát is interessant! Er wordt in de wereld van planners en ontwerpers veel gesproken over het verdichten van de stad. Mede als oplossing voor het woningtekort, maar het is ook een manier om een hoge concentratie van mensen te creëren, wat een aangenaam stuk stad kan opleveren met veel voorzieningen in de buurt voor gemengd gebruik op verschillende tijdstippen van de dag.

De in mijn blogs al veel vaker aangehaalde Jane Jacobs, propageerde vurig de noodzaak van diversiteit, gemengd gebruik, kleine woonblokken, het behoud en gebruik van oude gebouwen, en de noodzaak van concentratie in de grote stad.

Stedenbouwkundig bureau Rijnboutt benaderde me vorig jaar rond deze tijd om het gebruik van dit stuk stad in beeld te brengen. Juist nu de wijk al een paar jaar bestaat, de bewoners er zich thuis gaan voelen en het aangeplante groen ook de kans heeft gekregen wortel te schieten.

Dichtheid in beeld Mooi om te doen, struinen door de straten, open staan voor ontmoetingen, kijken welke plekken inzicht geven in de opbouw van de wijk. Het betekende voor mij ook de aanschaf van een zogenaamde shift-lens. Deze lens maakt het mogelijk om hoge gebouwen van korte afstand, toch recht van voren te fotograferen. Met een normale lens loop je dan eindeloos naar achteren, met als gevolg dat je evenveel ‘straat’ mee pakt als gebouw, wat vaak niet relevant is. Met deze shift-lens schuif je letterlijk de lens iets naar boven, waardoor het deel straat wegvalt en er een deel gebouw/lucht boven bij komt. Enfin, een beetje technisch, maar wel heel waardevol om het unieke van Zijdebalen mooi in beeld te brengen. Immers de gebouwen van zes, zeven, acht hoog, maken deze wijk tot wat zij is: een aangenaam, geconcentreerd en zorgvuldig ontworpen stuk ‘binnenstad’ van Utrecht, zonder deze te imiteren, welke goed aansluit bij de omgeving.

Willem Jan en Adrienne Van dit ‘stedelijk’ leven moet je trouwens wel houden. Jane Jacobs kan fascinerend schrijven over de stad, er blijft echter een groot deel van de bevolking die hier niks of weinig mee heeft. Dat kun je van Willem Jan en Adrienne niet zeggen. Jarenlang woonden ze in stedelijk Azië op de 23e verdieping, in een stad waar Utrecht bij in het niet valt. Ze woonden de afgelopen jaren in de wijk Zijdebalen op vijf hoog en zijn onlangs toch verhuisd. Niet omdat het niet beviel. Dit zijn mensen die het koffietentje in het centrum van deze wijk, enorm waarderen en ook met het invallen van de Corona-maatregelen de afhaal ‘supporten’ met andere bewoners om deze voorziening overeind te houden. Ook de diversiteit aan mensen en een bepaalde mate van anonimiteit is iets dat zij als positief ervaren. Adrienne schreef een column met de titel ‘de filosofie van het huis’, waarbij zij haar oude huis in Zijdebalen met moeite achterlaat, ondanks de voordelen van hun nieuwe plek, met name voor hun jonge kinderen.

Het weer Mijn opdracht was vooral het stadsleven van de bewoners te laten zien. En dan merk je wel hoeveel invloed ‘het weer’ heeft op het zichtbaar maken van de theorie van Jane Jacobs. Het valt mij ieder jaar weer op dat de start van de lente door vrijwel iedereen wordt ervaren als een ‘bevrijding’, waardoor mensen toegankelijk zijn op straat. Het betekent dat ik met deze dagen rekening houd. Vaak struin ik van te voren al door een wijk, om te kijken op welke plekken de zon valt en wanneer.  Of wanneer een bepaald ‘stedelijk decor’ goed tot zijn recht komt, de bootcamp wordt georganiseerd en waar mensen de publieke ruimte ‘zich toe-eigenen’ en dit een verrijking voor de wijk is. Wanneer je er echt vroeg bij bent, kan ik er ook nog mijn voordeel mee doen dat het groen nog ‘transparant’ is. Daardoor is de architectuur daarachter nog zichtbaar, terwijl de eerste mensen hun stoelen al buiten zetten.

Ontwerp en de stoep Het zijn niet alleen de weersomstandigheden die invloed hebben op het leven op straat. In het ontwerp van deze wijk zitten slimme elementen waardoor het aangenamer wordt op de stoep. Allereerst zijn dat de auto’s van bewoners die onder de gebouwen worden geparkeerd. Daarmee ontstaat er veel meer ruimte en overzicht in de straten. Een tweede element dat hiermee samenhangt zijn de verspringende etages. Wanneer je de foto’s goed bekijkt, zie je dat de stoep en de vloer van de woningen niet gelijk zijn. Veel woningen hebben daardoor een soort souterrain (met daarachter de parkeergarage).  Het gevolg is dat mensen die op de stoep lopen niet direct de woonkamers binnenkijken. Juist daardoor zijn bewoners geneigd, de woonkamer op een halve verdieping boven straatniveau, ‘open’ te houden. Ook zijn er soms geveltrappen gecreëerd met een klein balkon die genoeg afstand biedt tussen bewoner en voorbijganger. Het bekende begrip ‘eyes on the street’ van Jane Jacobs, wordt hiermee als vanzelf gecreëerd en draagt daarmee bij aan het gevoel van veiligheid. Plantenbakken en banken vormen aangename details, bomen en kleurrijke vaste beplanting zorgen voor een plek waar bewoners graag verblijven en elkaar ontmoeten.

Onlangs maakte ik ook in opdracht van Rijnboutt het beeldessay ‘Werkt de stad?’

Wonen met meerdere generaties: Kas & Co in Utrecht biedt een bijzondere woonvorm voor mensen die verbinding zoeken. Voor INBO fotografeerde ik dit project en ik ben onder de indruk. Hier zie je een grote variatie bewoners dicht bij elkaar wonen in een stuk stad. Van appartement tot grote gezinswoning. Alleenstaand tot meerdere generaties in een woning. Van jong tot oud. En een duidelijke gemeenschappelijke ruimte (een enorme kas), een gezamenlijke tuin en autogarage, maar nét zo belangrijk; genoeg privé ruimte.

Het deed me terug denken aan de serie Generatiewonen die ik meer dan 15 jaar geleden maakte. Ik fotografeerde zes families die met meer dan twee generaties onder een dak woonden. Van een prachtige speciaal ontworpen villa in Soest, tot een ruime flat in de Bijlmer. Van een dijkwoning met oma in het voorhuis tot een rijtjeswoning in Almere.

foto uit de serie Generatiewonen

Het bleek destijds wel ingewikkeld om voor deze samenstellingen (3 generaties onder 1 dak) voorbeelden te vinden van speciaal daarvoor ontworpen woningen. INBO is daar nu, mijns inziens, goed in geslaagd en voegt daarmee iets toe aan wijk ‘Veemarkt‘ in Utrecht. Tegelijk waren er nu gezinnen waarvan de ouders gescheiden waren, die juist deze woningen aangrepen om wel bij elkaar te blijven wonen en de kinderen de kans bieden om niet om de week te hoeven ‘verhuizen’.

Anoniem wonen is er hier niet bij, wat niet betekent dat je constant op je vingers wordt gekeken. Wel biedt het meer mogelijkheden voor ontmoeting. En daar is behoefte aan. Kas & Co sluit daar goed bij aan. Eerder deed INBO dit ook al met projecten als ‘Geworteld wonen’, SPACE-S en het woonconcept ‘de Karrenhof’.

Architectenweb schreef een artikel over Kas & Co, waar ook meer foto’s van dit project te zien zijn.

Architect: INBO (Tako Postma, Martijn van Velzen en Louise de Hullu) i.s.m. RRog Stedenbouw en Landschap, Hegeman Bouwgroep